Zločini „Crne legije“ Jure Francetića 1942-43. u istočnoj Bosni – cijele porodice gorjele u zapaljenim kućama

Proljeće 1942. godine, predstavlja jedno od najtežih perioda u istoriji srpskog naroda u Podrinju i Birču, jer su ga obilježili stravični pokolji, koje je činila „Crna legija“ Jure Francetića uz pomoć lokalnih muslimanskih odreda. Nije stradalo samo stanovništvo Srebreničkog i Zvorničkog sreza, već i izbjeglice koje su bježale ispred ustaških kama sa Romanije, zatim Rogatičkog, Vlaseničkog i Kladanjskog sreza, u namjeri da prelaskom preko Drine nađu spas u Srbiji. U želji da se otkriju nedovoljno istražene i opisane istorijske činjenice o stradanju srpskog stanovništva u godinama NDH, u Srebrenici je na praznik Svete Trojice 2015. godine u parohijskom domu, pod pokroviteljstvom Muzeja genocida iz Beograda, organizovan okrugli sto pod nazivom „Da se ne zaboravi“.

Od nekoliko saopštenja i priloga, među zapaženijim je i tekst doktora Radomira Pavlovića iz sela Kravice, koje je naročito stradalo u nevedenom periodu, a da o tim događajima, skoro i da nema objavljenih podataka i činjenica.

– Zlodjela, koja su ustaše počinile u selu Kravica i zaseocima Ježeštica, Banjevići, Lipenovići, Opravdići, Popovići, Šiljkovići i drugim, bila su tabu tema u komunističkom režimu. Između ostalih Rodoljub Čolaković, se suprostavljao objavljivanju  rukopisa „Ustanak na Drini“, uglednog mještanina Pere Đukanovića, učesniika  Solunskog fronta,  i jednog od organizatora srpske odbrane  od ustaških zločina u periodu od 1941. do 1945. godine.Uz pomoć iskaza živih svjedoka i pojedinih porodica o tom vremenu, kao i podataka iz Arhiva Muzeja genocida, došlo se do približnih podataka da su u Srebreničkom srezu od 1941. do 1945. godine ubijene 2.262 osobe, od kojih su 546 bile žene, a 430 djeca, pri čemnu se smatra da ove cifre nisu konačne – kaže Pavlović.

Po Okupaciji Kraljevine Jugoslavije, ustaška vlast je uspostvljena i na području kravičkih sela, a za srpski narod tog kraja, nastupili su teški dani. Težnje ustaša da zatru srpski narod bile su jasne bar u tom dijelu Bosne i Hercegovine zbog rijeke Drine i granice sa Srbijom, gdje su htele su da odvoje i podijele srpski narod.

– Ustaški pritisak na lokalno stanovništvo vršen je na različite načine, a otpočeo je hapšenjem seoskih kneževa, uglednih Srba i postavljanjem ustaških povjerenika  na njihovo mjesto. Ukinuta je kravička opština, a uspostavljena ustaška u obližnjoj Drinjači. Pohapšeni su ugledni domaćini, solunski dobrovoljci, vodeći predstavnici tadašnjih političkih stranaka. Među prvima uhapšen je predsjednik kravičke opštine Jovan Nikolić, sveštenik Milan Petković, solunski dobrovoljci Novak Petrović, Stevo Mlađenović, Marko Mašić, Risto i Ljeljo Petković i drugi. Hapšeni su svi, koji su mogli davati otpor-zidari, majstori, zanatlije – dodaje Pavlović.

Svi uhapšeni, među kojima je bilo žena i dejce, poklani su u Drinjači. Njihovu krv, ustaše su skupljale u burad, koje su kao dokaz lojanosti i svirepog ponašanja, poslali doglavniku Anti Paveliću u Zagreb. Teror se nije mogao trpjeti, pa je kod kravičke crkve 8. avgusta 1942. godine dignut narodni ustanak protiv Nijemaca i ustaša. Na čelu ustanka bili su solunski dobrovoljci – Risto Perić, Jovan Nikolić i Pero Đukanović, koji su predvodili tri čete.

 – Druga njemačka ofanziva krenula je u zimu 1942. godine. Centar je bio Zvornik. Mnoga sela su spaljena, narod pohapšen i odveden u logore u Šabac, a odatle u Njemačku u zarobljeništvo. Cilj ustaša je bio rijeka Drina od Drinjače, preko Klotijevca, kod Srebrenice, do Višegrada. Francetićeva legija je preko sela Sopotnik izbila na Banjeviće, gdje je ubijena 61 osoba, uglavnom žene, dejca i starci. Ista sudbina zadesila je i sela Popovići, Oćenovići, Mandići, Brana, Baćići, Rusići, Čolakovići i druga. U selu Ježeštica, na Spasovdan, i na Petrovdan 1942. godine, domaće ustaše pobile su 144 mještanina. Najavše su tada stradale porodice Bogičević, Đukanović, Mlađenović, Milanović, Đokić i ostale – kaže Pavlović.

Jedno od navećih stratišta bilo je u selu Anđići, gdje su ustaše 3. jula pobile 111 mještana tog i okolnih sela. U kući Tome i Save Vasića, u zidine podruma, satjerano je 46 žena i djece, a potom su kuću zapalili.

– U selu Ćešmerovići, u kući Vojina Janjića izgorelo je 11 mještana. U Mandićima su ubili Nikolu Ilića i njegovo sedmoro djece. U Čolakovićima su zapalili kuću Jovana Vasića Čole, zajedno sa njegovom ženom Martom i dvoje djece. U Anđićima je zapaljena i prva žena mog oca Svetozara, Cvijeta, zatim njegova jednogodišnja ćerka Jefa i sestra Milenija. Mojih Pavlovića toga dana je živo izgorjelo njih dvanaest – kaže Radomir Pavlović.

(Piše: Drago Gajić)