Dogodilo se na današnji dan, 13. januar

 

1806. – Rođen srpski pisac Jovan Sterija Popović, prvi srpski komediograf, koji je ismijavao mane tadašnjeg društva, naročito pomodarstvo, pokondirenost i nadriučenost. Poslije završetka studija prava u Kežmarku u Slovačkoj radio je kao advokat u rodnom Vršcu, potom je prešao u Srbiju i postao profesor prava na liceju, prvo u Kragujevcu, pa u Beogradu. Kao načelnik Ministarstva prosvjete Srbije obavio je pionirski rad u organizovanju školstva, pokrenuo inicijativu za osnivanje Akademije nauka, Narodne biblioteke i Narodnog muzeja. Učestvovao je u organizovanju prvog beogradskog teatra, koji je otvoren izvođenjem njegove tragedije „Smrt Stefana Dečanskog“. U početku je pisao pod uticajem Lukijana Mušickog i Milovana Vidakovića, ali je „Romanom bez romana“ napustio romantičarsku i avanturističku književnost. Ostala djela: komedije „Laža i paralaža“, „Pokondirena tikva“, „Zla žena“, „Tvrdica ili Kir-Janja“, „Rodoljupci“, zbirka pjesama „Davorje“.

1854. – Poslije britansko-kineskog rata, koji je Evropljanima omogućio prodor na Daleki istok, američki i ruski brodovi su uplovili u luku Uraga kod Eda /Tokio/, gdje je potpisan ugovor kojim je Japan otvorio vrata američkoj trgovini. U posljednje četiri godine potpisivanjem sličnih ugovora sa Rusijom, Velikom Britanijom, Holandijom i drugim zemljama Japan je stavljen u polukolonijalni položaj. Kao odgovor na invaziju stranaca pobunili su se svi slojevi društva, uz čiju pomoć je car 1867. zbacio šoguna i prenio prijestonicu iz Kjota u Edo. Zatim je carskim reformama okončan feudalni poredak i počela brza industrijalizacija Japana.

1893. – Osnovana britanska Laburistička partija, čiji je predsjednik postao škotski radnički vođa Džejms Kir Hardi.

1898. – Francuski pisac Emil Zola pod naslovom „Optužujem“ objavio u listu „L’oror“ otvoreno pismo predsjedniku Republike u kojem je ukazao na mahinacije najviših vojnih krugova i zatražio oslobađanje kapetana Alfreda Drajfusa, osuđenog na montiranom procesu 1894. na doživotnu robiju zbog navodnog odavanja vojnih tajni Njemačkoj. Drajfus je na obnovljenom procesu oslobođen optužbi i 1906. rehabilitovan, vraćen u vojsku i unaprijeđen u čin majora.

1906. – Umro ruski fizičar i elektroinženjer Aleksandar Stepanovič Popov, koji je pronašao i uspostavio prvu radiotelegrafsku vezu. Prije italijanskog pronalazača Giljelma Markonija napravio je prvi radio-prijemnik.

1915. – U gradu Avecano u centralnoj Italiji u zemljotresu poginulo 30.000 ljudi.

1935. – Na plebiscitu u oblasti Sar, kojom je na osnovu mandata Društva naroda upravljala Francuska, nadmoćna većina glasala za pripajanje Njemačkoj. Njemački nacistički vođa Adolf Hitler iskoristio je iste godine popustljivost saveznika i samovoljno odbacio sva ograničenja, uključujući zabranu naoružavanja, nametnutu poraženoj Njemačkoj u Prvom svjetskom ratu mirovnim ugovorom iz Versaja.

1941. – Umro irski pisac Džejms Džojs, jedan od najvećih u 20. vijeku, koji je eksperimentima u narativnoj tehnici i strukturi romana, primjeni toka svijesti i novatorskom odnosu prema jeziku dao nov pravac modernoj književnosti. Počeo je kao buntovnik protiv rimokatoličke vjerske zatucanosti i uskogrudosti irske sredine, a glavni grad Irske Dablin, njegovu istoriju, žitelje i topografiju učinio je središnjom temom svog djela. U najpoznatijem djelu – romanu „Uliks“ – na 700 stranica opisao je jedan dablinski dan svog junaka, prema jednom književnom kritičaru – „na vješt i katkad neprimjetan način, lica i događaji paralelni su onima u Homerovoj ‘Odiseji’, čiji se gotovo svaki detalj može naći u ‘Uliksu'“. Taj humorni, vitalni i robustni roman označio je revoluciju epskog oblika i vjerovatno je uticao jače od bilo kojeg djela na razvoj književnosti 20. vijeka. Ostala djela: romani „Portret umjetnika u mladosti“, „Fineganovo bdijenje“, pjesme „Kamerna muzika“, pripovijetke „Dablinci“, drama „Izgnanici“.

1942. – Ustaše iz Podravske Slatine i drugih dijelova Slavonije ubile su 13. i 14. januara godine 200 srpskih muškaraca iz sela Kometnik i susjednog zaseoka Dobrić, nedaleko od Voćina. Ovaj pokolj predstavlja jedan od prvih masovnih zločina ustaša nad cjelokupnim stanovništvom nekog sela u Slavoniji. Na licu mjesta, u selu Kometnik, ubijeno je 28 stanovnika, dok su ostali stanovnici deportovani van sela. Muškarci iz Kometnika i Dobrića, njih 174 iz prvog i 32 iz drugog sela, otjerani su u improvizovani zatvor u Voćinu, dok su žene sa djecom, spominje se brojka od 190, odvedene u Zdence, selo između Podravske Slatine i Našica, gdje su izolovane u privremenom logoru. U podrumu voćinskog zatvora od nedostatka vazduha ugušilo oko 25 zatočenika, dok su ostali ubijeni iz pušaka 14. januara 1942.

1945. – Crvena armija u Drugom svjetskom ratu počela veliku ofanzivu na Treći rajh, u kojoj je 180 divizija brzo probilo njemačke položaje u Poljskoj i istočnoj Pruskoj u dubini od 150 kilometara.

1963. – U vojnom udaru ubijen prvi predsjednik Togoa Silvanus Olimpio i vojska je na vlast dovela Nikolasa Granickog, koji je od 1961. bio u izbjeglištvu. Istog dana 1967. vojnim udarom bez prolivanja krvi vlast je prigrabio potpukovnik Etjen Gnasingbe Ejadema.

1972. – Vojska u Gani zbacila civilnu vladu predsjednika Edvarda Akufa Ada, a vlast je preuzeo potpukovnik Ignacijus Ačempong.

1977. – Umro francuski režiser i scenarista Anri Žorž Kluzo, čiji su filmovi prepoznatljivi po oporom realizmu. Filmovi: „Kej `Orfevr`“ /nagrada „Zlatni lav“/, „Misterija `Pikaso`“ /nagrada „Zlatna palma“/, „Ubica stanuje na broju 21“, „Gavran“, „Nadnica za strah“, „Dijabolični“, „Istina“.

1985. – Prilikom pada voza u provaliju, oko 250 kilometara istočno od glavnog grada Etiopije Adis Abebe, poginulo 428 putnika, a 370 je povrijeđeno.

1991. – Na svjetskom prvenstvu u australijskom gradu Pertu jugoslovenski vaterpolisti osvojili zlatnu medalju. Jugoslavija je prvi put postala prvak svijeta u vaterpolu u Madridu 1986.

1995. – Bivši državni sekretar SAD Džejms Bejker izjavio u američkom Kongresu da su rat u bivšoj Jugoslaviji izazvale Slovenija i Hrvatska i da u sukobima koji su uslijedili Srbi ni izdaleka nisu jedini krivci.

1997. – U centru Beograda na dočeku Nove godine prema julijanskom kalendaru, poznate kao srpska Nova godina, u organizaciji beogradskih studenata i koalicije opozicionih partija „Zajedno“ okupilo se najviše ljudi na jednom mjestu u istoriji grada – procijenjeno je da je proslavi prisustvovalo između 500.000 i 700.000 Beograđana.

1998. – Pad transportnog aviona avganistanske kompanije „Arijana afgan erlajnz“ u planinskoj oblasti na sjeverozapadu Pakistana nije preživio niko od 51 putnika i članova posade.

2000. – Bil Gejts, koosnivač „Majkrosofta“, i zvanično najbogatiji čovjek u svijetu, prepustio je položaj izvršnog direktora Kompanije svom „broju dva“ – Stivu Balmeru.

2001. – U zemljotresu u Salvadoru poginula 701 osoba, a 3.883 povrijeđene. Uništeno je 160.598 stambenih objekata, ozbiljno oštećeno ili zatrpano zemljom.

2020. – U snažnoj zimskoj oluji koja je zahvatila dijelove Avganistana i Pakistana, sa obilnim snijegom, kišom i poplavnim bujicama, poginule su najmanje 43 osobe.

(Agencije)

Na fotografiji: Jovan Sterija Popović, ilustracija