Dogodilo se na današnji dan, 22. oktobar

 

1797. – Francuz Andre Žak Garnerin prvi je upotrijebio padobran, skočivši iz balona nad Parizom sa visine od 680 metara.

1811. – Rođen mađarski kompozitor Franc List, romantičarski muzičar i pijanistički virtuoz koji je izgradio modernu klavirsku tehniku, dao klaviru snagu orkestra i znatno uticao na razvoj evropske muzike 19. vijeka. Stvorio je simfonijsku poemu i novu koncepciju sonate i koncerta, komponujući ih u jednom stavu. Djela: klavirske kompozicije „Godine hodočašća“, „Ljubavni snovi“, „Sonata h-mol“, simfonije „Faust“, „Dante“, simfonijske pjesme „Prelidi“, „Mazepa“, „Taso“, 20 mađarskih rapsodija“, niz klavirskih koncerata, oratorijuma, misa, solo pjesama. Napisao je mnoštvo studija i eseja i biografiju Frederika Šopena.

1844. – Rođena francuska glumica Anrijeta Rozina Bernar, poznata kao Sara Bernar, koja je obilježila pozorišnu epohu svoga doba, naročito kao protagonista tragičkih junaka. Uživala je izuzetnu popularnost i savremenici su je nazivali „božanska Sara“, a njenu uspješnu karijeru nije prekinula čak ni amputacija noge 1915, osam godina prije smrti. Bila je i profesor Konzervatorijuma u Parizu. Napisala je „Memoare“.

1882. – Umro mađarski pisac Janoš Aranj, najveći mađarski epski pjesnik, uz Šandora Petefija najznačajniji predstavnik „narodnjačkog“ pravca koji je dominirao mađarskom literaturom 19. vijeka. Prevodio je Šekspira i Aristofana i pisao studije o estetici, metrici i istoriji umjetnosti. Ostala djela: trilogija „Toldi“, „Toldijeva ljubav“, „Toldijevo veče“ /epski spjev o mađarskom narodnom junaku Miklošu Toldiju/, balade „Božji sud“, „Agneza“, „Komišanje“, „Kralj Ladislav Peti“.

 

1883. – U Njujorku izvođenjem opere „Faust“ francuskog kompozitora Šarla Gunoa otvoreno zdanje Metropoliten opere.

1887. – Birou za patente u Njujorku dotad nepoznat srpski pronalazač Nikola Tesla prijavio šest izuma: asinhroni motor, obrtno magnetno polje, višefaznu naizmjeničnu struju, način izrade motora za višefaznu struju, generator i transformator. Izume je 1888. otkupila firma „Vestinghaus“ i njihovu primjenu prikazala na svjetskoj izložbi u Čikagu 1893.

1887. – Rođen američki novinar i revolucionar Džon Rid, čija su djela „Deset dana koji su potresli svijet“ i „Crvena Rusija“ najbolja hronika Oktobarske revolucije. Popularnost je stekao kao dopisnik iz Meksika u vrijeme ustanka Fransiska Panča Vilje. Kao socijalista i protivnik imperijalističkog rata u Evropi, 1914. je posjetio zapadnoevropska ratišta, a 1915. Grčku, Rumuniju, Srbiju, Rusiju i Tursku, pripremajući knjigu „Rat u istočnoj Evropi“. Napisao je potresne reportaže iz Srbije, u kojoj je bio u aprilu i maju 1915. U Rusiju je došao 1917. i oduševio se revolucijom. Vrativši se u SAD postao je jedan od osnivača Komunističke partije i član Izvršnog odbora Kominterne. Umro je od tifusa u Bakuu 1920. i sahranjen je pod zidinama Kremlja u Moskvi.

1906. – Umro francuski slikar Pol Sezan, čije je izrazito revolucionarno shvatanje umjetnosti preobrazilo slikarstvo, ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. U mladosti je bio pod uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspio da pronađe sopstveni put kad se povukao u rodni grad Eks-an-Provans. Nastojao je da prirodu ne analizira i reprodukuje, već da stvori sintezu oblika u prirodi i izrazi šta pred njom osjeća. Naslikao je više stotina slika /predjeli, mrtva priroda, portreti, kompozicije/, uključujući remek-djela, poput „Kuće obješenog“, „Plave vaze“, „Kartaša“, „Autoportreta“, „Zaliva pred Estakom“, „Planine Sent-Viktoar“, „Kupačica“.

1912. – Treća srpska armija generala Božidara Jankovića u Prvom balkanskom ratu razbila turske snage i oslobodila Prištinu.

1913. – Rođen vijetnamski car Bao Daj, posljednji monarh Vijetnama, koji je kao marioneta „vladao“ zemljom pod francuskom kolonijalnom upravom. Poslije četiri decenije provedene u izbjeglištvu umro je 1997. u vojnoj bolnici u Parizu.

 

1927. – Umro srpski pisac Borisav Stanković – pjesnik mladosti, ljubavi, prolaznosti života i ljudske tragike, dubok analitičar političkih i psiholoških procesa u srpskom društvu uzdrmanom socijalnim raslojavanjem. Slikao je Vranje i jug Srbije, degeneraciju starih trgovačkih porodica i talas promjena, opisijući patrijarhalnu atmosferu rodnog grada i potčinjenost pojedinca svemoćnom sudu čaršije. Sjajan poznavalac ljudske duše, naročito je rado slikao likove izraženih psihičkih i čulnih osobina kojima gopodare strast i dert, dovodeći ih u žestok sukob s moralnim nazorima male sredine. Djela: knjige pripovijedaka „Iz starog jevanđelja“, „Stari dani“, drame „Koštana“, „Tašana“, roman „Nečista krv“, memoari „Pod okupacijom“.

1943. – Rođena francuska glumica Katrin Dorleak, poznata kao Katrin Denev, kojoj su graciozni izgled i ekspresivna, filmski suzdržana gluma obezbijedili mjesto među najvećim zvijezdama kinematografije. Naimenovana je 1994. za ambasadora dobre volje Uneska. Filmovi: „Šerburški kišobrani“ /nagrada „Zlatna palma“ u Kanu/, „Ljepotica dana“ /“Zlatni lav“ u Veneciji/, „Bendžamin“, „Majerling“, „Tristana“, „Liza“, „Glad za krvlju“, „Indokina“.

1944. – Zemun oslobođen u Drugom svjetskom ratu.

1947. – Ustanovljena zastava Ujedinjenih nacija.

1952. – Otkrivena planeta 2244 Tesla.

1953. – Zahvaljujući borbi oslobodilačke armije Patet Lao, Laos stekao nezavisnost od Francuske pod čijom je upravom bio od 1893.

1962. – Predsjednik SAD Džon Ficdžerald Kenedi saopštio da su na Kubi postavljene sovjetske lansirne rampe i naredio vojnu blokadu te karipske zemlje. Potom je u najdramatičnijim danima od Drugog svjetskog rata, kad je svijet bio na ivici nuklearnog obračuna dviju velesila, razmjena poruka Kenedija i sovjetskog lidera Nikite Sergejeviča Hruščova smirila situaciju, a zatim su uklonjene rakete u zamjenu za obećanje SAD da neće napasti Kubu.

1964. – Francuski pisac i filozof Žan Pol Sartr odbio da primi Nobelovu nagradu za književnost.

1973. – Umro španski violončelista katalonskog porijekla Pablo Kazals, profesor Konzervatorijuma u Barseloni i Parizu, koji je od 1938. godine kao protivnik diktatorskog režima Fransiska Franka živio van Španije. Nastupao je širom svijeta, plijeneći publiku tehničkim savršenstvom, toplinom i proživljenošću interpretiranih kompozicija. Do kraja života ostao je vjeran načelu da umjetnik mora u prvom redu da bude čovjek kojem je na srcu sloboda jer bez nje nema stvaralaštva.

1995. – U crnačkom predgrađu Harlem, u Njujorku, toplo pozdravljen kubanski vođa Fidel Kastro, dugogodišnji arhineprijatelj administracije SAD, koji je došao u Njujork povodom 50-godišnjice osnivanja UN.

1996. – U požaru izazvanom suzavcem koji je bacila policija u jednom zatvoru u Venecueli poginulo više od 25 zatvorenika.

2000. – Zemni ostaci velikog srpskog pjesnika Jovana Dučića, koji su nakon 57 godina dopremljeni iz SAD, položeni su u grobno mjesto u novoizgrađenoj crkvi Hercegovačka Gračanica, na brdu Crkvina, iznad Trebinja, čime je ispunjena posljednja pjesnikova želja.

(Agencije)

Na fotografiji: Hercegovačka gračanica