Dogodilo se na današnji dan, 23. jun

 

1501. – Portugalski moreplovac Pedro Kabral vratio se u otadžbinu sa putovanja, tokom kojeg je Brazil proglasio posjedom Portugalije.

1611. – Engleskog istraživača Henrija Hadsona, koji je prvi ispitao istočne obale Grenlanda i rijeku Hadson, pobunjena posada njegovog broda „Diskaveri“, s osmoricom pristalica, ostavila u Hadsonovom zalivu, gdje su potom svi umrli od gladi i zime. Tokom četiri putovanja istraživao je Sjeverni ledeni okean, pokušavajući da otkrije morski put iz Evrope u Aziju preko Arktika, pri čemu je otkrio i Hadsonovo more i Hadsonov moreuz.

1668. – Rođen italijanski filozof, istoričar i teoretičar prava Đovani Batista Viko, ili Đanbatista, osnivač filozofije istorije i preteča moderne estetike. Na univerzitetu u rodnom Napulju 1697. je postao profesor retorike. Prije toga je desetak godina izučavao Platona i Kornelija Tacita, svoje omiljene pisce, jer je, prema njegovim riječima, prvi „opisivao idealnog čovjeka, a drugi čovjeka kakav jeste“. Napuljski kralj Karlo Treći ga je 1735. imenovao za kraljevskog istoriografa. Smatrao je da se pravo rađa iz svijesti čovječanstva i učestvuje u promjenama čovjekovog duha /mišljenja/, pa razlog promjena treba tražiti u opštoj istoriji čovjekovog razvitka. Tvrdio je da je površni osjećaj pravde nagonski i da se izražava u religijskim oblicima, da u kasnijem razvoju čovjek postaje sposoban za apstraktno mišljenje i tek potom za filozofska načela prava. U skladu s tim dijelio je rimsko pravo na božansku, herojsku i ljudsku fazu, a istoriju je – prema „Zakonu istorijskih ciklusa“ – posmatrao kao kružni tok i smjenu tih triju faza. To shvatanje je podloga njegove filozofije istorije, koju je utemeljio kao posebnu naučnu disciplinu, identifikujući je sa sviješću čovječanstva o svojim djelima: istoriju stvara čovjek, izvan svijeta prirode. Pjesništvo je izdvojio kao autonomsnu emanaciju duha, a i sam je pisao stihove na latinskom i italijanskom. Nasuprot kartezijanskom primatu razuma, stvorio je teoriju o trima glavnim fazama duha: osjećajnoj, fantazijskoj i razumskoj, pri čemu umjetnost nastaje na drugom stepenu, a filozofija je izraz čistog uma. Djela: „Principi nove nauke o zajedničkoj prirodi nacija“, „Univerzalno pravo“, „Autobiografija“.

1785. – Turska vojska skadarskog vezira Mahmud paše Bušatlije prodrla u Cetinje, gdje paša nije poštedio ni manastir koji je krajem 15. vijeka sagradio Ivan Crnojević, prema predanju njegov predak (Bušatlije su poturčenjaci). Manastir u kojem je bila prva štamparija Južnih Slovena, 1786. obnovio je vladika Petar Prvi Petrović Njegoš. U njoj su od 1493. štampane ćirilične knjige, uključujući „Oktoih prvoglasnik“.

1848. – Zbog dekreta o ukidanju „narodnih radionica“ – otvorenih pod pritiskom radničkih demonstracija u februaru 1848, u kojima se zaposlilo 150.000 nezaposlenih – u Parizu je izbio ustanak radnika, koji je poslije tri dana ugušio general Luj Kavenjak i naredio strijeljanje 11.000 radnika.

1862. – Turska artiljerija sa Kalemegdana bombardovala beogradsku varoš, poslije čega su dobrovoljci iz Srbije i drugih srpskih krajeva pohrlili u odbranu Beograda. Legijom u kojoj je pola dobrovoljaca bilo iz Vojvodine komandovao je pjesnik Vladislav Kaćanski. Kad je sa političkim rješenjem krize legija raspuštena, dio vojvođanskih dobrovoljaca ostao je u Beogradu i stupio u srpsku vojsku.

1875. – Poslije napada hajduka pod vođstvom Pere Tunguza na turski karavan u Binšini, izbio je Nevesinjski ustanak, najveći protiv Otomanskog carstva u BiH. Ustanak se brzo širio i poslije mjesec dana je buknuo i u Bosanskoj krajini, a Crna Gora je svim sredstvima pomagala ustanike. U nekoliko bojeva ustanici su odnijeli pobjede, najveću na Muratovici, gdje su Turci 10. i 11. novembra 1875. izgubili 1.325 ljudi. Ustanak je zainteresovao Evropu za stanje u zemljama pod turskom vlašću. Srbija i Crna Gora su u ljeto 1876. objavile rat Otomanskom carstvu u koji se 1877. uključila Rusija. Rat je završen za Srbe nepravednim Sanstefanskim mirom, donekle revidiranim 1878. na Berlinskom kongresu.

1894. – Rođen engleski kralj Edvard Osmi, koji je na prijestolje stupio 1936, ali ga se, iste godine, pod pritiskom vlade i parlamenta – zbog ženidbe Amerikankom Volis Simpson, dvostrukom raspuštenicom – odrekao u korist mlađeg brata Džordža Šestog. Potom je do smrti 1972. živio u inostranstvu kao vojvoda od Vindzora.

1943. – U Londonu je u Drugom svjetskom ratu, pod predsjedništvom premijera Vinstona Čerčila, na sastanku štabova britanske armije radi utvrđivanja planova za ratne operacije u Italiji i na Sredozemlju, odlučeno je da se Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije pozove da sadejstvuje, vezujući na svom bojištu što više fašističkih snaga.

1945. – Japanski komandant general Micuru Ušiđima poslije poraza od američkih trupa izvršio samoubistvo na ostrvu Okinava, poprištu najkrvavije bitke na Pacifiku u Drugom svjetskom ratu. Zvanično je saopšteno da je tokom borbi za Okinavu poginulo 234.183 vojnika i civila.

1947. – U SAD usvojen takozvani Taft-Hartlijev zakon, kojim je ograničeno pravo radnika da organizuju štrajkove i primoran sindikat da isključi prokomunističke rukovodioce. Šefu države je dato pravo da na 80 dana suspenduje svaku štrajkačku akciju koju ocijeni opasnom za nacionalnu bezbjednost, a ubrzo je antikomunistička histerija dostigla neslućene razmjere kampanjom republikanskog senatora Džozefa Makartija.

1956. – Pukovnik Gamal Abdel Naser izabran za predsjednika Egipta.

1970. – Studenti u Tokiju se sukobili sa policijom tokom velikih demonstracija protiv produženja američko-japanskog pakta o bezbjednosti.

1980. – Upravljajući avionom poginuo Sanđaj Gandi, sin šefa indijske vlade Indire Gandi, za kojeg se vjerovalo da će je naslijediti u vrhu indijske političke scene.

1985. – Iznad Atlantskog okeana eksplodirala bomba koju su podmetnuli Siki teroristi u avion „Boing 747“ kompanije „Er Indija“ na liniji Toronto-Bombaj, usmrtivši svih 329 putnika i članova posade.

1993. – Nigerijski diktator general Ibrahim Babangida poništio predsjedničke izbore od 12. juna i onemogućio povratak demokratije.

1994. – Južna Afrika – poslije decenija međunarodne izolacije zbog politike aparthejda – vraćena u Generalnu skupštinu UN.

1995. – Umro američki mikrobiolog Džonas Edvard Salk, koji je 1954. pronašao vakcinu protiv dječije paralize, epohalno otkriće koje je na minimum smanjilo opasnost od opake bolesti.

1995. – Čečenski islamski separatisti i ruski pregovarači sporazumjeli se o produženju prekida vatre, koji su prethodno Čečeni nekoliko puta kršili.

1996. – Umro grčki državnik i ekonomista Andreas Papandreu, prvi socijalistički premijer Grčke. Bio je šef vlade od 1981. do 1989. i od 1993. do januara 1996, kada se povukao zbog bolesti. Predavao je na američkim univerzitetima Harvard i Berkli, a u politički život Grčke ušao je 1961. kao član Unije centra, stranke svog oca Georgiosa. U očevoj vladi bio je ministar, ali je dao ostavku zbog nesuglasica sa desnim strujama u partiji, a 1965. je napustio zemlju. Po povratku, poslije vojnog puča 1967. je zatvaran kao protivnih diktature, a 1968. je dobio dozvolu da ode u SAD. Vratio se 1974. i osnovao Svegrčki socijalistički pokret /PASOK/, sa kojim je dobio izbore 1977, a premijer je postao četiri godine potom kad je PASOK ponovo pobijedio na izborima.

1998. – Umrla američka filmska glumica irskog porijekla Morin O` Saliven, poznata po ulogama Tarzanove partnerke Džejn u seriji filmova sa Džonijem Vajsmilerom. Filmovi:“Tarzan i njegova drugarica“, „Tarzan i njegov sin“, „Visoki čovjek“, „Dejvid Koperfild“, „Ana Karenjina“, „Braća Marks na trkama“, „Kardinal Rišelje“, „Ponos i predrasude“.

2003. – Međunarodni odbor za istinu o Radovanu Karadžiću predstavio zbirku ratnih naredbi bivšeg predsjednika Republike Srpske i haškog optuženika Radovana Karadžića koje je izdavao od 13. juna do kraja rata 1995. godine.

2016. – Velika Britanija sa 52 odsto naprema 48 odsto glasova podržala „Bregzit“ ili za izlazak iz EU. Izlaznost na referendum bila je 71,8 odsto.

(Agencije)

Na fotografiji: Ilustracija, Nevesinjska puška